Voorzitter,

Voor ons ligt de laatste begroting van deze raads- en coalitieperiode. Een roerige periode: Het Corona-virus heeft de helft van deze raadsperiode in zijn greep genomen, de gevolgen van klimaatverandering worden steeds zichtbaarder en de houding van de overheid richting de burger heeft, zacht gezegd, een stevige opfrisbeurt nodig.

Over dat laatste, voorzitter, zal de eerste helft van mijn betoog gaan.

De overheid heeft als taak heeft dienstbaar te zijn aan de bevolking die haar haar bestaansrecht geeft. Maar voor veel Nederlanders is de overheid niet hun dienaar maar hun vijand gebleken. In o.a. de toeslagenaffaire heeft de overheid de levens van tienduizenden onschuldige burgers tot een hel gemaakt, om diezelfde burgers daarna nog een trap na te geven door van het compensatietraject een gebed zonder einde te maken. En tegelijk mag de verantwoordelijke top van de belastingdienst gewoon blijven zitten, of wordt hooguit weggepromoveerd naar een andere topfunctie. Dan kun je niet verbaasd zijn als steeds meer mensen het vertrouwen in de overheid verliezen.

Menselijke maat

Ook Enschede kent helaas haar affaires. De commissie Menselijke Maat heeft laten zien hoe het keiharde bijstandsbeleid slachtoffers heeft gemaakt, hoe we ook hier de menselijkheid uit het oog verloren. Een eerste debat hierover zal volgende week in de raad worden gevoerd, maar GroenLinks vindt dit rapport zo essentieel dat ik er nu ook al even bij stil zal staan.

Als het aan GroenLinks ligt wordt het rapport van de commissie Menselijke Maat een belangrijk keerpunt. We moeten met z'n allen zorgen dat empathie, menselijkheid en inlevingsvermogen de verhouding tussen overheid en bewoners gaan bepalen, en het kille, keiharde sanctiebeleid definitief in de prullenbak gaat. We hopen op een grondige reactie van het college en willen dat er duidelijke afspraken worden gemaakt over de opvolging van het rapport, ook op de lange termijn. Ook voor ons als raad is een belangrijke rol weggelegd. We moeten als raad leren de noden van onze inwoners boven de kille cijfers te stellen, en eendrachtig durven op te treden wanneer we signalen krijgen dat inwoners in de knel komen. Het kan niet zo zijn dat een klachtencommissaris de mond wordt gesnoerd en oppositiepartijen als lastig worden weggezet, omdat de 'heersende macht' zich op haar tenen voelt getrapt als we serieuze problemen waar onze inwoners tegenaanlopen, aan de orde stellen. Want dat is wat er gebeurde in discussies over o.a. de verplichte wachttijd in de bijstand. GroenLinks is dan ook erg benieuwd hoe de politieke partijen die destijds het keiharde beleid verdedigden, nu naar zichzelf in de spiegel kijken.

GroenLinks is blij met het voorstel voor sterkere ondersteuning van de raad dat BurgerBelangen mede namens ons heeft ingediend. Dit versterkt ons, maakt ons beter in staat tegenmacht aan het college te bieden en maakt het mogelijk dat ook een minderheid van de raad onderzoek initieert. Verbeteringen die het makkelijker moeten maken om als raad op te treden als opnieuw mensen in de knel lijken te komen door gemeentelijk beleid.

Lerende organisatie

GroenLinks hoopt dat ook onze organisatie echt in staat blijkt tot leren en zelfreflectie. Dat op de werkvloer duidelijk is dat er bijna altijd ruimte is tot maatwerk en dat college en ambtelijke top diezelfde werkvloer ook het vertrouwen en de ruimte geven dat maatwerk toe te passen, om te voorkomen dat bewoners in de knel komen.

En over zelfreflectie gesproken: Toen de gemeentelijke organisatie eerder dit jaar onder vuur lag vanwege het bijstandsbeleid, werd een paginagrote advertentie in de krant gezet om onze ambtenaren een hart onder de riem te steken, omdat ze allemaal zo goed werk leverden. Het zou de initiatiefnemers van die advertentie sieren als ze ook een even paginagrote advertentie plaatsen waarin excuses worden aangeboden aan alle Enschedeërs die slachtoffer zijn geworden van het keiharde beleid.

Een belangrijk instrument in de lerende organisatie is artikel 213a van de gemeentewet. Dit zegt o.a. dat het college periodiek onderzoek verricht naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van het door hem gevoerde bestuur en hiervan schriftelijk verslag doet aan de raad.

Onze gemeenten maakt hier nauwelijks gebruik van, en dat vindt GroenLinks een gemiste kans.

GroenLinks dient daarom hierbij een motie in waarin we het college oproepen serieus werk te maken van art. 213a-onderzoek.

Naast de lerende organisatie zelf, en de raad, die het college dient te controleren, heeft ook de media een essentiële rol in het controleren van de gemeente en van ons, de democratie/politiek. Onze lokale omroep, 1 Twente behoort tot de beste regionale media van het land, en heeft al vele prijzen in de wacht gesleept. Toch is het voor 1Twente ieder jaar weer een strijd om financieel te overleven. Dit jaar is de situatie nog nijpender, doordat door Corona diverse toegezegde opdrachten niet zijn doorgegaan.

GroenLinks hecht veel waarde aan goede, onafhankelijke, lokale nieuwsvoorziening en vindt dat we hier als gemeente ook best wat voor over mogen hebben. GroenLinks dient daarom een motie in waarin we het college opdragen om nu de hoogste nood te ledigen en vóór de komende zomernota met een voorstel te komen waarmee de toekomst van 1 Twente als onafhankelijke nieuwsvoorziening structureel kan worden geborgd.

Doelen en indicatoren

Voorzitter,

Het gemeentelijke beleid, de lijnen die we in deze begroting uitzetten, is gestoeld op een zogenaamde doelenboom, indicatoren en streefwaarden. Hierop bepalen we onze inzet, sturen we bij en bekijken we na ieder jaar wat we hebben bereikt. De wijze waarop we onze doelen en indicatoren formuleren kan zo van grote invloed zijn op welke denkrichtingen en beleidsopties in beeld kunnen komen om deze te bereiken.

Bijvoorbeeld: één van doelen uit onze doelenboom is "huishoudens doen zo min mogelijk beroep op inkomensondersteuning." Aan dit doel kun je aan de ene kant werken door te investeren in werkgelegenheid, bijscholing en ondersteuning naar werk, maar anderzijds ook door de toegang tot bijstand en andere vormen van inkomensondersteuning te bemoeilijken. Beide opties, of we onze kwetsbare bewoners nu ondersteunen of verder het moeras in duwen, hebben voor de doelstelling eenzelfde effect. En de geschiedenis leert ons dat het niet vanzelfsprekend is dat gemeente, college en raad, de noden van onze kwetsbare bewoners voorop blijven stellen, als we financiële keuzes moeten maken. Daarnaast zegt een indicator als "het aantal bewoners dat gebruik maakt van een bepaalde voorziening" erg weinig, als een groot deel van onze bewoners die hier recht op heeft, niet wordt bereikt.

De manier waarop we onze doelen stellen kan er toe doen, en GroenLinks vraagt het college daarom om alle doelen en indicatoren die we gebruiken tegen het licht te houden. Om te kijken of deze echt inzicht geven in de noden van onze bewoners en of deze zodanig zijn geformuleerd dat perverse, onwenselijke beleidsopties, zoals het bemoeilijken van de toegang tot ondersteuning, niet, al dan niet onbedoeld, worden ingesloten. Als we het doel m.b.t. inkomensondersteuning herformuleren tot "huishoudens hebben zo min mogelijk inkomensondersteuning nodig  om rond te kunnen komen", dan dragen maatregelen die de toegang tot inkomensvoorzieningen bemoeilijken ook helemaal niet bij aan de doelstelling en is de kans dat we er opnieuw in vervallen hopelijk kleiner.

GroenLinks dient hiervoor de motie "herformuleren doelen en indicatoren" in, gesteund door de SP en PVV.

Sociaal domein / voorzieningen

GroenLinks is blij dat de jarenlange druk om te bezuinigen op het sociale domein in deze begroting eindelijk is weggevallen. Het Rijk doet na lang aandringen boter bij de vis, en de bezuinigingsoptie die GroenLinks de meeste zorgen baarde, "scherpe keuzes in het sociaal domein" is eindelijk van tafel. Alle reden voor tevredenheid.

GroenLinks had graag gezien dat de gemeente met de extra bestedingsruimte die is ontstaan niet vooral in stenen investeert, maar meer in het tegengaan van kansenongelijkheid, armoede en achterstanden. GroenLinks zal de discussie bij de zomernota niet overdoen, maar we zullen voorstellen in deze richting zeker steunen. Ook hebben we bij de zomernota al geprobeerd ruimte te maken voor het oplossen van de wachttijden bij de wijkteams en in de jeugdzorg. Extra middelen lijken daar niet voor te worden ingezet, maar het oplossen van de knelpunten ziet GroenLinks echt als een noodzakelijke en eerste stap, voordat we verder kunnen praten over de toekomst van het sociaal domein. En misschien is het goed ons daarvoor ook eens over de grens te laten inspireren. Terwijl we in Enschede al jaren worstelen met honderden aanbieders, en al het geld dat daardoor verloren gaat in directies, overhead en bureaucratie, heeft in Denemarken de lokale overheid veel aanbieders naar binnen de gemeentelijke organisatie gehaald.

GroenLinks is geschrokken van de resultaten van de motie "ruimte voor recreatief zwemmen." We kunnen het ons moeilijk voorstellen dat het uitbreiden van het zwembadplan met een peuterbad ruim €6 miljoen moet kosten, waar alleen al de advieskosten en onvoorzien de helft van uitmaken. Het blijft onvoorstelbaar dat bewoners in de grootste stad van Oost Nederland niet meer terecht kunnen om met het gezin even te gaan zwemmen. Het plan dat er nu ligt is een stad als Enschede onwaardig. GroenLinks kan niet aantonen of de cijfers ergens niet kloppen of waar het anders zou moeten, wij zijn geen zwembadingenieurs. We zullen ons daarom beperken tot de ruimte die we wel zien: het toevoegen van speelelementen en een ruimere openstelling. We dienen hierbij een amendement in om hiervoor eenmalig €350.000 aan middelen vrij te maken.

Duurzaamheid

Tot slot voorzitter, en u zult van ons niet anders verwachten, wil GroenLinks het nog even hebben over de grootste opgave waar we voor staan: De transitie naar een duurzame samenleving.

Momenteel wordt in Glasgow druk onderhandeld over internationaal klimaatbeleid. De Nederlandse bijdrage spreekt opnieuw boekdelen: Mark Rutte gebruikte in zijn speech dan wel stoere woorden als “Actie! Actie! Actie!”, maar zodra er concrete voorstellen komen, is het steeds weer “moeilijk, moeilijk, moeilijk”

GroenLinks ziet hierin een grote parallel met ons Enschede. Enschede behoort tot de Nederlandse gemeenten die de minste duurzame energie opwekken, en ook hier komen ambities maar moeizaam tot resultaten.

Jaar op jaar weigeren dit college en deze coalitie om voldoende structureel budget voor duurzaamheid in de begroting op te nemen. Alleen al voor het realiseren van de projecten uit de energievisie, hebben we 40 tot 60 fte extra nodig. En dan hebben we het nog niet over de rol die de gemeente kan/moet nemen in het adviseren, ondersteunen en ontzorgen van huishoudens, het begeleiden van initiatieven uit de maatschappij, het samen met bewoners opstellen van energie en warmteplannen, etc..

GroenLinks stelt daarom voor om in de meerjarenbegroting alvast ieder jaar €1 miljoen vrij te maken. We hebben hiervoor de financiële ruimte en kunnen dit bedrag later aanvullen als we een beter beeld hebben van de benodigde middelen, of als het rijk met geld over de brug komt. Geen budget in de begroting opnemen, terwijl we weten dat we de komende jaren voor forse opgaven staan, is als je kop in het zand steken. Dat weigert GroenLinks, en levert ook simpelweg geen eerlijke, realistische begroting op.

We zullen met z’n allen de omslag naar een duurzame, fossielvrije maatschappij moeten maken. En dat betekent niet dat GroenLinks mensen van alles wil verbieden, maar we zullen wel meer bewust moeten worden van wat onze keuzes betekenen voor onze aarde en de toekomst. GroenLinks vindt het niet gepast dat in deze tijd in onze openbare ruimte nog ruimte wordt geboden voor voor bijvoorbeeld reclames voor vliegticktes tegen dumpprijzen of greenwashing-campagnes van fossiele bedrijven. We hebben in het belang van de volksgezondheid reclames voor tabaksproducten succesvol uit de openbare ruimte kunnen weren. GroenLinks wil dat Enschede, in navolging van o.a. Amsterdam en Utrecht, ook fossiele reclame uit de openbare ruimte gaat weren en dient hiervoor de motie 'fossielvrije reclame' in.

Het mag duidelijk zijn dat GroenLinks niet tevreden is met hetgeen de huidige college en coalitie hebben bereikt in de energietransitie. Als we niet met zeer grote spoed en urgentie echt resultaten gaan boeken, dan gaat het niet lukken de klimaatverandering binnen de perken te houden. Ook Enschede zal echt aan de bak moeten. Voor GroenLinks de bekangrijkste opgave voor een volgende coalitie.

Dank u!